Αν θέλαμε να εξετάσουμε με ποιον τροπο τα σύγχρονα πολιτεύματα επιτρέπουν στην κοινωνία να έχει ενεργό ρόλο στην λήψη των πολιτικών αποφάσεων, τότε τρεις ειναι οι βασικότεροι θεσμοί που θα έπρεπε να αναλύσουμε. Οι θεσμοί αυτοί αφορούν την πρωτοβουλία (initiative), το δημοψήφισμα (referendum) και την ανάκληση (recall), τους οποίους βρίσκει κανεις θεσμοθετημένους με ποικίλους τρόπους και παραλλαγές σε διάφορα κράτη ανα την υφήλιο. Οι θεσμοί αυτοί ειναι οτι κοντινότερο έχουν να επιδείξουν τα σύγχρονα κράτη ως προς το αυθεντικό δημοκρατικό πολίτευμα των Αθηνών. Ομως, αν και με την ενεργοποίηση αυτών των δημοκρατικών θεσμών, η εξουσία περνάει στιγμιαία στην κοινωνία που αποφασίζει η ίδια δεσμευτικα για το ζήτημα που έχει τεθεί, απο μόνα τους δεν αρκούν για να χαρακτηρίσουμε αυτά τα πολιτεύματα δημοκρατικά. Κι ο λόγος για αυτό ειναι αυτό ακριβώς που είπαμε: οτι δηλαδή η εξουσία περνάει για μια στιγμή μονο στα χέρια της κοινωνίας, όσο διαρκεί δηλαδή η επίλυση του εν κρίσει ζητήματος. Μόλις το ζήτημα αποφασιστεί, η διαχείριση της εξουσίας περνάει και πάλι εκεί απο όπου προσωρινά αφαιρέθηκε: στα ολιγαρχικα πολιτειακά όργανα. Η δημοκρατία όμως δεν ειναι υπόθεση μιας στιγμής, ή ενός ζητήματος για το οποίο πρεπει να συλλεχθει ένας επαρκής αριθμός υπογραφών. Η δημοκρατία ειναι η συνεχής αυτοθέσμιση της κοινωνίας με την οποία ο δήμος αποφασίζει διαρκώς για τα ζητήματα που τον αφορούν.
Παρόλα αυτά, η αξία των σύγχρονων δημοκρατικών αυτών θεσμών στις κοινωνίες όπου εφαρμόζονται δεν θα πρεπει να παραβλεφθεί. Η θεσμοθέτηση της "στιγμιαίας δημοκρατίας" στα σύγχρονα ολιγαρχικά πολιτεύματα σαφώς και βελτιώνει ως προς το δημοκρατικότερο το πολίτευμα, ενεργοποιεί την κοινωνία, την καθιστά ως ενα βαθμό συνυπεύθυνη στην πορεία της χώρας και μπορεί να συμβάλλει στην πολιτική σταθερότητα και την βιωσιμότητα του πολιτεύματος.
Α. Πρωτοβουλία (Initiative)
1. Ορισμός: Γενικά, η "πρωτοβουλία" ειναι εκείνη η διαδικασία που επιτρέπει σε μια κοινωνία να παρακάμπτει το νομοθετικό σώμα και να θέτει προς ψήφιση απο το σύνολο του εκλογικού σώματος, ενα προτεινόμενο νομοσχέδιο ή ακόμα και μια συνταγματική τροπολογία. Για να τεθεί το προτεινόμενο νομοσχέδιο ή τροπολογία προς ψήφιση απαιτείται ένας συγκεκριμένος αριθμός υπογραφών ή υπογραφές απο ενα αντιπροσωπευτικό ποσοστό του εκλογικού σώματος. Συνήθως τα αποτελέσματα της εκλογικής ψήφου των πολιτών ειναι δεσμευτικα για την κυβέρνηση. Παρακάτω βρίσκονται οι χώρες που προβλεπεται συνταγματικως η λαϊκή πρωτοβουλία.
2. Εφαρμογή:
Ευρώπη - Λετονία, Λιθουανία, Βουλγαρία, Σκόπια, Ουγγαρία, Σλοβακία, Κροατια, Σαν Μαρινο, Ελβετία, Λιχτενσταιν, Σουηδία, Γεωργία, Γερμανία.
Αμερική - Βολιβία, Καναδάς, Κοστα Ρικα, Ισημερινος, Παναμας, Περου, Βενεζουέλα, Ουρουγουαη.
Ασία - Φιλιππινες, Ταιβαν, Νησιά Μαρσαλ, Νήσος Παλαου, Μικρονησια.
Ωκεανια - Νέα Ζηλανδία, Νήσος Νορφολκ
3. Παράδειγμα: (Ευρώπη, Λιθουανια)
Σύνταγμα, Αρθρο 9: "Τα σημαντικότερα ζητήματα που αφορούν την ζωή της Πολιτείας και του Εθνους θα αποφασίζονται με δημοψήφισμα. Στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος, οι Seimas θα ανακηρυσσουν δημοψήφισμα. Δημοψήφισμα θα ανακηρυσσεται επίσης εάν τουλάχιστον 300.000 πολίτες με εκλογικά δικαιώματα το απαιτούν. Η διαδικασία για την ανακήρυξη και εκτέλεση του δημοψηφίσματος θα ορίζεται απο τον νομό."
Νόμος περί δημοψηφίσματος, Αρθρο 4, Υποχρεωτικά Δημοψηφισματα:
1. Τα δημοψηφίσματα θα ειναι υποχρεωτικά σχετικά με τα παρακάτω ζητήματα:(...)
2. Υποχρεωτικα δημοψηφίσματα μπορούν επίσης να τεθούν σχετικά με άλλους νόμους ή διατάξεις, για τους οποίους 300 χιλιάδες πολίτες με το δικαίωμα του εκλέγειν ή οι Seimas θα καταθέσουν μια πρόταση για να αποφασιστεί με δημοψήφισμα.
Β. Δημοψήφισμα (Referendum)
1. Ορισμός: Το δημοψήφισμα αναφέρεται στην διαδικασία κατα την οποία το εκλογικό σώμα αποφασίζει σε ψηφοφορία αν μια πράξη ή ένας νόμος θα γίνουν τελικά δεκτοί ή όχι. Για να ενεργοποιηθεί η διαδικασία δημοψηφίσματος, απαιτείται η συγκέντρωση συγκεκριμένου αριθμού υπογραφών. Σε πολλές περιπτώσεις ωστόσο το Σύνταγμα μπορεί να προβλέπει υποχρεωτική διενέργεια δημοψηφίσματος για συγκεκριμένες περιπτώσεις. Παρακάτω βρίσκονται οι χώρες που έχουν θεσμοθετημένο στο Σύνταγμα τους, τουλάχιστον έναν απο τους δυο αυτους τρόπους ενεργοποίησης δημοψηφίσματος.
2. Εφαρμογή:
Αμερική - Καναδάς, Βολιβία, Ουρουγουαη, Βενεζουέλα, Κολομβια, Βραζιλία, Κοστα Ρικα, Αντιγουα και Μπαρμπουντα, Μπαχαμες, Ισημερινος, Ελ Σαλβαδορ, Γουατεμαλα, Τζαμαικα, Παναμας, Περου, Δομινικανη Δημοκρατία, Μπελιζ, Παραγουαη, Γρεναδα, Αγία Λουκια
Ευρώπη - Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ελβετία, Σλοβενία, Σαν Μαρινο, Λιχτενσταιν, Αυστρία, Δανία, Εσθονια, Γαλλία, Ιρλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Μαλτα, Σλοβενία, Ανδορρα, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισλανδια, Σκοπιά, Τουρκία, Ηνωμενο Βασίλειο, Γερμανία.
Ασία - Ισραήλ, Ιαπωνία, Φιλιππινες, Ταιβαν, Νοτιος Κορεα, Νήσος Παλαου, Νησιά Μαρσαλ, Μικρονησια
Αφρική - Μπενιν, Μποτσουανα, Γκανα, Λεσοθο, Λιβερια, Μαλαουι, Σευχελλες, Μαυρικιος, Ζαμπια
Ωκεανια - Αυστραλία, Ναουρου, Κιριμπατι, Νιουε, Βανουατου
3. Παράδειγμα: (Ευρώπη, Ομοσπονδιακό Σύνταγμα Ελβετιας)
"Αρθρο 140, Υποχρεωτικό Δημοψήφισμα
1. Τα παρακάτω πρεπει να τεθούν προς ψήφιση απο τον Λαό και τα Καντονια:
α. τροπολογίες στο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα
β. είσοδος σε οργανισμούς για συλλογική ασφάλεια ή σε υπερεθνικες κοινότητες
γ. ομοσπονδιακες πράξεις εκτάκτου ανάγκης οι οποίες δεν βασίζονται σε διάταξη του Συντάγματος και που η διάρκεια ισχύος τους ξεπερνά το ενα έτος. Τέτοιες πράξεις πρεπει να τεθούν προς ψήφιση μέσα σε ενα έτος απο την στιγμή που θα εγκριθούν απο το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο.
2. Τα παρακάτω θα τεθούν προς ψήφιση απο τον Λαό:
α. πρωτοβουλίες πολιτών για πλήρη αναθεώρηση του Ομοσπονδιακου Συντάγματος
β. πρωτοβουλίες πολιτών για μερική αναθεώρηση του Ομοσπονδιακου Συντάγματος στην μορφή μιας γενικής πρότασης που έχει απορριφθεί απο το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα
γ. το ερώτημα αν πρεπει να γίνει μια πλήρη αναθεώρηση του Ομοσπονδιακου Συντάγματος, στην περίπτωση που υπάρξει διαφωνία μεταξύ των δυο Συμβουλίων."
"Αρθρο 141, Προαιρετικό Δημοψήφισμα
1. Αν μέσα σε 100 ημέρες απο την επίσημη δημοσίευση της θέσπισης τους, οποιαδήποτε 50.000 άτομα με δικαίωμα ψήφου ή οχτώ Καντονια το απαιτήσουν, τα παρακάτω θα τεθούν προς ψήφιση απο τον Λαό:
α. ομοσπονδιακες πράξεις
β. ομοσπονδιακες πράξεις εκτάκτου ανάγκης των οποίων η ισχύς ξεπερνά τον ενα χρόνο
γ. ομοσπονδιακα διατάγματα, με την προϋπόθεση οτι προβλέπεται απο το Σύνταγμα ή απο νόμο
δ. διεθνείς συνθήκες οι οποίες:
1. ειναι αορίστου διαρκείας και δεν μπορούν να τερματίσουν
2. προβλέπουν την είσοδο σε έναν διεθνή οργανισμό
3. περιέχουν σημαντικές νομοθετικές διατάξεις ή που η εφαρμογή τους απαιτεί την θέσπιση ομοσπονδιακής νομοθεσίας."
Σημειωση: Το δημοψήφισμα ειναι θεσμοθετημένο και στο Σύνταγμα της Ελλάδας, ωστόσο η ενεργοποίηση του έγκειται αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των πολιτειακων οργάνων (συγκεκριμένα απο τον Πρωθυπουργό) κι όχι στην κοινωνία ή στις διατάξεις του Συντάγματος. Αυτού του είδους το δημοψήφισμα δεν αποκαλείται referendum, αλλά plebiscite, το οποίο έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ρώμη και τους Πλειβιους (plebeian council) και υποδηλώνει οτι η εξουσία για εκτέλεση δημοψηφισμάτων έγκειται στην αρμοδιότητα των αρχών κι όχι στην κοινωνία. Για τον λόγο αυτό απο την παραπάνω λίστα απουσιάζουν χώρες όπως η δική μας, αφού το plebiscite δεν ειναι δημοκρατικός θεσμός αλλά καθαρά ολιγαρχικος.
Γ. Ανάκληση (Recall)
Η ανάκληση ειναι η διαδικασία που επιτρέπει στους πολίτες να απομακρύνουν και να αντικαθιστούν έναν εκλεγμένο αντιπρόσωπο τους πριν το τελος της θητείας του. Ο θεσμός αυτός συναντάται σήμερα κυρίως στις πολιτείες των ΗΠΑ με παράδοση άνω των εκατό ετών και με πάμπολλα παραδείγματα ανακαλέσουν δικαστών, δημάρχων και άλλων αιρετών αντιπροσώπων στις 18 πολιτείες όπου ο θεσμός προβλέπεται.
Εξαιρετικό παράδειγμα του θεσμου της ανάκλησης αιρετού αντιπροσώπου ειναι η πολιτεία της Καλιφορνια στις ΗΠΑ. Εκεί οι πολίτες μπορούν με την συλλογή υπογραφών που αναλογει στο 5% τουλάχιστον του εκλογικού σώματος που ψήφισε στις τελευταίες κυβερνητικές εκλογές, να θέσει σε δημοψήφισμα την απομάκρυνση ή όχι των εκλεγμένων αντιπροσώπων του. Η γνωστότερη επιτυχημένη απομάκρυνση αιρετού αξιωματούχου στην Καλιφορνια αποτελεί η περίπτωση του Κυβερνήτη Gray Davis ο οποίος αντικαταστάθηκε το 2003 απο τον Arnold Schwarzenegger λόγω ελλειμματικου προϋπολογισμού.
Την απομάκρυνση του Προέδρου της Κυβέρνησης κατοπιν δημοψηφισματος προβλέπει και το υπό αναθεώρηση Σύνταγμα της Ισλανδιας, ωστόσο ο τρόπος εφαρμογής του δεν συνίσταται σε πραγματικό δημοκρατικο δικαίωμα των Ισλανδων πολιτών να τον ανακαλέσουν. Το ισλανδικο Σύνταγμα προβλέπει την διενέργεια δημοψηφίσματος για την απομάκρυνση ή όχι του Προέδρου, με την έννοια του plebiscite κι όχι του referendum. Δηλαδή για να διενεργηθεί το δημοψήφισμα της απομάκρυνσης πρεπει πρώτα να αποφασίσει οτι συντρέχει λόγος η ισλανδικη Βουλή (Althingi) με πλειοψηφία 3/4.
Οι τρεις αυτοί δημοκρατικοί θεσμοι (πρωτοβουλία, δημοψήφισμα και ανάκληση) καθώς και οι χώρες όπου εφαρμόζονται, παρουσιάστηκαν με αποκλειστικό σκοπό να γίνει κατανοητό αφενός οτι δεν πρόκειται για ακραία παραδείγματα αλλά για διαδεδομένους σύγχρονους δημοκρατικούς θεσμούς ανα τον κόσμο κι αφετέρου για να καταδειχθεί πόσο πίσω βρισκόμαστε στην Ελλάδα...
Τάσος Συριανος
Συγγραφέας του βιβλίου "Το Συμβολαιο της Υποταγης: πως το Σύνταγμα καταστρέφει την ελευθερία μας και πως να την ανακτησουμε"
Πηγές:
http://www.iri-europe.org/navigator/#!prettyPhoto%5Biframes-remote%5D/0/
http://www.ncsl.org/legislatures-elections/elections/initiative-referendum-and-recall-overview.aspx
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/493351/recall-election
https://sites.google.com/site/plsi473/initiatives-referendum-recall
http://www.concourt.am/armenian/legal_resources/world_constitutions/constit/iceland/icelnd-e.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου